Wat is de betekenis van kleur in kunst?

door Nienke | sep 22, 2016

Kleur is overal, je kunt je er eigenlijk nooit volledig voor afsluiten. Kleuren kunnen, afhankelijk van de situatie, verschillende betekenissen hebben. In het verkeer hebben kleuren een signaalfunctie. In interieur en fashion design zijn kleuren onderdeel van de decoratie. Ook binnen de kunstwereld worden kleuren niet willekeurig gekozen, maar hebben ze meestal een belangrijke functie. Weet jij wat de betekenis is van kleur in de kunstwereld?

De wetenschap van kleur

Kleur is een onderwerp waar ontzettend veel over te lezen en te ontdekken valt. Kunstenaar/docent Johannes Itten (1888 – 1967) schreef bijvoorbeeld een heel boek over kleurenleer: ‘Kunst der Farbe”. Daarin heeft hij het over de kleurencirkel en kleurcontrasten. Zijn inzichten worden nog steeds veel gebruikt bij kunstopleidingen. Tegenwoordig ontstaan er onder invloed van de technologie nieuwe kleurtheorieën. De Kunstacademie Haarlem werkt volgens een totaal vernieuwde theorie.

Er bestaat ook een natuurkundige benadering van kleuren. Kleur wordt gezien als frequentie van licht. Kleur ontstaat door absorptie en reflectie. Afhankelijk van de manier waarop de frequentie via weerkaatsing je netvlies raakt, of geadsorbeerd door een voorwerp, zie je een bepaalde kleur. Natuurlijk komt er veel meer bij kijken dan deze sterk ingekorte uitleg, maar daar willen we in dit artikel verder niet op in gaan.

Verschillen in kleuren

Voor het overzicht geven we je een korte uitleg van de typen kleuren. In het moderne, subtractieve systeem (bij verf en drukwerk) zijn de primaire kleuren geel, cyaan en magenta. Door de primaire kleuren onderling te mengen, ontstaan secundaire kleuren. Dat zijn groen, oranje en paars. Tertiaire kleuren ontstaan door meerdere primaire kleuren samen te voegen, in verschillende verhoudingen. In het schilderij hierboven, genaamd: ‘Fruitmarkt in Parijs’ zijn veel tertiaire kleuren gebruikt, waardoor de kleuren haast in elkaar over lijken te lopen.

Het effect van kleurcontrasten

Kleuren die naast elkaar aangebracht worden op een schilderij, hebben een bepaald effect. Er bestaan verschillende soorten contrasten:

Kleur-tegen-kleur contrasten. Dit is eigenlijk simpelweg het verschil in kleur. De verschillen tussen de primaire kleuren zijn het grootst. Het onderlinge contrast tussen tertiaire kleuren is veel kleiner.
Complementaire contrasten. De kleuren die naast elkaar worden gebruikt, versterken elkaars effect. Het effect is het grootst als de kleuren in de kleurencirkel ver van elkaar af liggen. Geel naast paars, of rood naast groen geven grote complementaire contrasten.
Licht-donker contrast. Dit contrast ontstaat door het verschil tussen lichte en donkere kleuren. Door lichte en donkere kleuren te gebruiken in een schilderij, suggereer je een gevoel van diepte. Dit is goed te zien in het bovenstaande schilderij: ‘Avondwandeling kleurrijk stel’.
Koud-warm contrast. Het contrast ontstaat door koude en warme kleuren naast elkaar te gebruiken. Warme kleuren lijken naar voren te komen, terwijl koude kleuren terughoudender zijn en dus verder naar achter lijken te liggen. Ook hiermee creëert de schilder diepte.

Kleur en emotie

Zoals we ook al beschreven in de blog over Kleurrijke schilderijen hebben kleuren in schilderkunst verschillende, haast symbolische, betekenissen. Het gevoel dat je ervaart door het bekijken van een kleur, is gedeeltelijk cultureel bepaald. Kleur en emoties zijn puur subjectief. In de Westerse Wereld hechten we de volgende gevoelswaarde aan kleuren:

Rood

Rood trekt de aandacht. Het is ten eerste een teken van gevaar en woede. Politiek gezien staat rood symbool voor de revolutie. Rood staan is ook financieel gezien gevaarlijk. Maar rood is ook de kleur van de liefde, passie, warmte en romantiek.

Geel

Ook geel kent twee kanten. Warm geel, tegen het oranje aan, is een zonnige, vrolijke kleur. Bijvoorbeeld Pasen wordt veelal geassocieerd met de kleur geel, de start van de lente. Koel geel kan juist heel agressief overkomen. Wespen zijn niet voor niets geel – zwart gestreept.

Blauw

Blauw heeft in Nederland niet zoveel gevoelswaarde. Blauw staat vaak symbool voor kou. In andere landen wordt blauw echter geassocieerd met droefheid, of puurheid. Politiek gezien is blauw de kleur van de liberale partijen.

Groen wordt gebruikt als camouflagekleur, maar ook om frisheid en versheid aan te tonen. Oranje is de kleur van ons koningshuis en wordt dus echt gezien als nationale kleur. Roze is de kleur van het zachte en vrouwelijke. Bruin wordt gekoppeld aan de natuur. Grijs lijkt vaak levenloos en geeft een vlak beeld. Paars staat voor macht en aanzien.