Portretkunst is een fascinerend fenomeen. Wat bezielt iemand om een portret aan de muur te hangen? Vaak is de oorzaak te vinden in het vast willen leggen van een gebeurtenis, zoals een familieportret tijdens een bruiloft, of als soort herinnering aan een gemist persoon, huisdier of onderwerp. Onder portretkunst vallen dus niet alleen schilderijen van personen, maar ook van personen of onderwerpen. Wanneer noem je een schilderij eigenlijk een portret? En wat is er bekend over de geschiedenis van portretkunst?

De kracht van de kunstenaar

De betekenis van portretkunst is vaak verbonden met de kunstenaar. Schilders hebben de keuze om op zoek te gaan naar:

1. een karakteristieke houding,
2. expressie van het gezicht,
3. een spel van lichtval en compositie

Door het benadrukken van een of meerdere van deze bovenstaande aspecten, probeert de kunstenaar de persoonlijkheid van het geschilderde object duidelijk uit te drukken. Daardoor kan het zijn dat de aanschouwer van de portretkunst zich een beeld kan vormen van een voor hem of haar onbekend personage of gebeurtenis op het portret.

De geschiedenis van portretkunst

Portretkunst bestaat al heel lang. Vanaf het moment dat mensen schilderingen gebruikten om gebeurtenissen en emoties uit te beelden, kun je spreken van portretkunst.

Romeinse portretten

De Romeinse schrijver Plinius de Oudere vertelde over de uitvinding van het portret, in de periode van 70 na Christus. Een vrouw van een militair trok met houtskool een schaduw van haar geliefde over op een muur waar hij op dat moment voor zat. Door deze tekening kon ze net doen alsof ze bij elkaar waren op de momenten dat hij op veldtocht was. Er is echter geen bewijs van dit romantische verhaal.

De eerste eeuwen na Christus

In eerste instantie waren het vooral mensen van hoog aanzien die portretten lieten maken. De oudste variant van portretten van gewone burgers, zijn fresco’s die in Kreta gevonden zijn, stammend uit 100-300 na Christus. In deze portretten werd het ware uiterlijk van een levend personage weergegeven. Het portret werd na overlijden bij de dode gezet, om ronddolende geesten het juiste lichaam te wijzen. Tijdens de 4^e eeuw werden waarheidsgetrouwe portretten minder populair. Schilders verbloemden de waarheid en de personages op de schilderijen werden meer een verheerlijking dan een authentieke weergave.

Renaissance, hoogtijdagen voor portretkunst

In de late middeleeuwen begon deze soms bizarre verheerlijking weer af te nemen en kun je weer spreken van een portret zoals het ‘bedoeld’ is. Een vrij eenvoudige weergave van de werkelijkheid, waarbij herkenbaarheid van het gezicht of de gebeurtenis een grote rol speelt.

De geschiedenis van portretkunst kwam pas echt in bloei in de renaissance. In die periode werd het individu belangrijk, en portretkunst liftte daarop mee. Het belang van realisme in de portretten kwam weer terug, de zelfverheerlijking werd nog minder belangrijk.

De 16^e en 17^e eeuw

De Haarlemse portretschilder Frans Hals (1582-1666) is een van de bekendste Nederlandse portretkunstenaars van Nederland. Frans Hals was een voorbeeld voor heel veel andere schilders. Hij was erg goed in het snel vastleggen van het karakter van zijn personage. Daardoor ontstond een levendig portret, dat veel mensen nog altijd aanspreekt.

Fotografische portretkunst

Vanaf halverwege de 19^e eeuw werd steeds vaker fotografie gebruikt om portretten te maken. In het begin bestond daar veel weerstand tegen. Met foto’s kon in die tijd nog niet gesmokkeld worden. Als iemand er slecht uit zag, was dat op de foto zichtbaar. Hoe verder fotografie zich ontwikkelde, hoe beter geaccepteerd fotografie portretkunst werd. Door te spelen met sluitertijden, lichteffecten, beeldscherpte en allerlei andere aanpassingen, is de fotografische portretkunst in de hedendaagse tijd erg belangrijk.

Het kleurrijke portret bovenaan de blog is een moderne variant van geschilderde portretkunst.